Amosando publicacións coa etiqueta Curiosidades. Amosar todas as publicacións
Amosando publicacións coa etiqueta Curiosidades. Amosar todas as publicacións

05/08/20

As igrexas que miran ao Monte Pindo

Foto de drone da Igrexa de Santiago de Arcos
Perspectiva aérea da Igrexa de Santiago de Arcos (Fonte: Víctor Solís)

Un dos lugares rurais mellor conservados da nosa contorna é Arcos, lugar e cabeza de parroquia absolutamente privilexiado do Concello de Mazaricos, aos pes mesmos do Olimpo Celta. 

Mais tamén presenta un detalle ben particular, e é que a porta da súa Igrexa parroquial de Santiago de Arcos está exactamente orientada cara o cume do Monte Pindo.

Normalmente as nosas igrexas antigas están aproximadamente orientadas nun eixo oeste-leste, seguindo o percorrido do sol, e asi acontece na maioría das desta contorna. Porén algunhas da nosa zona en particular rompen esa norma, pois as súas portas están mirando practicamente con exactitude matemática ao cume do Olimpo Celta, onde se sitúa o vértice xeodésico do IGN, sito a 628 metros sobre o nivel do mar. É o caso da Igrexa parroquial que nos ocupa, a de San Xoán de Mazaricos (capital municipal) ou a de San Xián de Beba.

Curiosamente no municipio de Carnota, no que se ubica o Monte Pindo, ningunha Igrexa ten esta característica.

11/07/17

O dolmen do Monte Pindo

Moitas veces tense descrito patrimonio arqueolóxico do cal non queda máis que rastro na memoria, ou mesmo se teñen adscrito á imaxinación dos nosos devanceiros, coma a dobre espiral de Barreiro Barral da cal xa falamos nesta páxina, ou dos supostos petróglifos na Laxe da Moa que algúns testigos aseguran ter visto, mais que ninguén que nós saibamos conseguiu localizar nin sinalar. Porén hai outros elementos patrimoniais que, se ben tampouco podemos velos, todo parece indicar que nalgún momento si existiron. É o caso do dolmen do Monte Pindo.

No ano 1875 Ramón Barros Silvelo publicou a súa obra Antigüedades de Galicia que viría a converterse nun tratado sobre as incipientes -e precarias- investigacións arqueolóxicas daquela altura en Galiza. Nesta obra coma todos saben tocou o Monte Pindo, e ademais de deixarnos a primeira cita histórica do famoso Medallón das Sete Pitas aparecido nunha excavación no Monte Pindo e unha descrición da Torre Fiel (Castelo de Penafiel), deixounos para a historia outro elemento moito máis ignoto: un dolmen debuxado con todo luxo de detalles:
O pe da ilustración, presentada xunto con outros megalitos salientábeis da nosa xeografía que si chegaron aos nosos días, non deixa lugar a dúbidas: «Dolmen de la vertiente oriental del monte Pindo». Porén no texto que acompaña a ilustración sitúa este elemento nun punto bastante distante do Olimpo Celta mesmo para os nosos días, nada máis e nada menos que en Colúns, a unhas dúas horas e media a pe por vías modernas. O autor, facendo referencia á hipótese de que os dolmens en realidade puidesen servir a función de aras sacrificiais, describe o megalito deste xeito:
«Más propio para el uso de los sacrificios, es el [dolmen] de las inmediaciones del antiguo Claudionerium -Coluns,- en las avenidas del monte Pindo, por mas que en el completo trastorno que alguna catástrofe parcial produjo en aquella peñascosa ladera, sea dificil aseverar, si se debe á la ciega casualidad, ó á la creencia religiosa del druida. La estension de la plancha derecha superpuesta, mide un metro siete decímetros; la jamba derecha seis decímetros y cinco escasos la opuesta
Ramón Barros Silvelo, Antigüedades de Galicia (1875)
Colúns é unha localidade do Concello de Mazaricos á cal certos historiadores quixeron dar certa relevancia na nosa cronoloxía, habendo quen incluso se atreveu a situar nel o Claudionerium romano que outras voces situaron en Brandomil, tamén identificada á veces coa mansio Grandimirum da via XX do Itinerario de Antonino. Descoñecemos se existe outra memoria ou referencia da existencia dun dolmen neste lugar ou o seu destino, e nese caso agradecemos calquera información que nos axude a seguir aclarando a historia deste megalito.

Interesantemente esta cita agasállonos paralelamente con outra lenda típica: a de que un terríbel terremoto azoutou o Monte Pindo no ano 1217 ou 1272 (segundo a fonte) causando as curiosas formas graníticas do espazo e desviando o río Xallas, que pasou de verter na praia de Carnota a facelo na súa espectacular desembocadura actual no Coaduiro. Esta lendaria catástrofe natural, inverosímil desde o punto de vista xeolóxico segundo os expertos, acadou tanta forza que La Voz de Galicia relatouna en 1885 coma un feito verídico, e Manuel Murguía referiuna na súa Historia de Galicia, ao igual que Camilo José Cela na obra Madera de Boj.

10/08/16

A visita do Seminario de Estudos Galegos ao Monte Pindo en 1936

Algúns dos persoeiros que visitaron o Monte Pindo, sinalados nunha foto de 1928 (fonte: Galipedia)
Seguimos a coñecer máis sobre o interese que o Olimpo Celta xeraba aos nosos devanceiros, que escrutaban os seus misterios coa mesma curiosidade con que nós o facemos hoxe. E podemos dar máis datos sobre a exploración do macizo feita polos membros do Seminario de Estudos Galegos en 1936, da cal xa tiñamos constancia grazas á publicación do enigmático poema en alemán escrito conxuntamente por Otero Pedrayo e Vicente Risco, nada máis e nada menos, que integraban aquela comitiva de exploradores.

Emblema do grupo
Hoxe sabemos que aquela visita quedou narrada nun documento divulgado recentemente por Grial, Revista Galega de Cultura, nº 207, quen se fixo eco á súa vez da publicación en xullo de 1936 dunha crónica no diario vigués El Pueblo Gallego enviada desde a Costa da Morte por un mozo de 21 anos chamado Xaime Illa Couto. O artigo de 6 páxinas, titulado «O Seminario de Estudos Galegos en Fisterra», narraba extensa e precisamente a visita do grupo de intelectuais á Costa da Morte no verán do 36, durante a que os sorprendería o fatídico golpe de estado que sumiría a Galiza e a España nunha dictadura de corte fascista durante catro décadas.

Recorte do artigo
Pois ben, e volvendo ao asunto que tratamos, neste relato descríbese a exploración do Olimpo Celta por varias das seccións que compoñían o Seminario de Estudos Galegos nunha época en que os seus aproveitamentos mineiros e gandeiros estaban a pleno rendemento, parte dos seus castelos aínda en pe, e cando aínda o franquismo non modificara para sempre o seu aspecto mediante sucesivos decretos que primeiro erradicaron toda a fauna autóctona que puidera supoñer unha ameaza para o gando, e logo tamén o propio gando que puidera supoñer unha ameaza para as repoboacións masivas con piñeiro de Monterrei, levando á extinción dunha especie de cabra propia do Monte Pindo. Segundo o xornalista as calidades do espazo natural carnotán subscitou un «gran interese» para eles e de feito «o Monte Pindo xustificaría hoxe por si propio unha campaña de investigacións».

Na comitiva, ademais dos xa citados Xaime Illa, Vicente Risco e Otero Pedrayo, participaron tamén persoeiros coma o xeólogo Isidro Parga Pondal, o sacerdote e arqueólogo Xesús Carro García, o historiador, arqueólogo e antropólogo Xosé Filgueira Valverde (homenaxeado o Día das Letras Galegas 2015), o científico Luís Iglesias... entre outros. Tristemente as súas investigacións víronse truncadas por un inoportuno temporal cando exploraban Penafiel e que nos privou  -de seguro- de moi valiosa información sobre como era o Monte Pindo naquel tempo. Ante a frustrada exploración, ao seu retorno, foron homenaxeados por un concerto da Coral de Cee no colexio Fernando Blanco.

Exploración del monte Pindo 

Mientras que los miembros de la sección de Psicotecnia trabajaban en las escuelas de Ameixenda y Brens, los miembros de las demás secciones escalaron el Monte Pindo. Los resultados de esta difícil exploración no fueron tan completos como sería de esperar porque el temporal del miércoles sorprendió a los miembros del Seminario en los picos de Penafiel y les obligó a suspender sus trabajos. Sin embargo, la exploración ha tenido un gran interés y el monte Pindo justificaría hoy por sí solo una campaña de investigaciones.
Xaime Illa Couto, en "El Pueblo Gallego" (Vigo, xullo de 1936)
Esta información vén de ser divulgada polo noso socio e colaborador Miro Villar na súa bitácora As Crebas e tamén no dixital Que Pasa na Costa.

21/04/16

O Monte Pindo deu nome á comarca natural sita entre os ríos Xallas e Tambre

Aparece un mapa de 1812 no que o macizo daba nome a unha comarca con capital na Serra de Outes


Xa temos publicado que durante a Idade Media existiu un Condado de Carnota, que comprendía aproximadamente o espazo situado entre os ríos Xallas e Tambre, e que parecía corresponderse co mesmo territorio dominado pola antiga tribo prerromana dos Celtici Supertamarci, ou celtas de enriba do Tambre, que lindaban (e litixiaban) cos nerios (enriba do Xallas) e prestamarcos (debaixo do Tambre). O espazo comprendería cando menos os territorios ocupados actualmente polos municipios de Carnota, Muros, Outes e Mazaricos, con lindes algo máis difusos polo interior.

Mapa completo
Agora un novo dato apuntala a vixencia desta cohesión territorial ata hai apenas dous séculos. Trátase dunha cartografía de 1812, obra de Luis López Ballesteros, denominada Mapa geográfico del Reyno de Galicia que manifiesta particularmente la antigua provincia de Santiago dividida en 13 partidos de primera instancia y 2 incompletos: dispuesto por la Comisión particular de la Provincia de Santiago con arreglo a lo dispuesto por la ley de 9 de Octubre de 1812.

Este mapa preséntanos unha realidade territorial cos seus lindes moito máis vencellados aos accidentes xeográficos que os actuais. No mesmo, como dicimos, sinálase con toda claridade o Partido do Pindo, con capital en La Sierra (Serra de Outes), probabelmente pola proximidade da capital relixiosa do arciprestado de Entíns. Isto significa que hai só 200 anos o macizo do Monte Pindo era o referente simbólico que daba nome á comarca e ao partido, do mesmo xeito que Santiago e Fisterra llo prestaban ás comarcas veciñas. Tamén sitúa, destacado, o Monte Pindo no seu lugar, e os lugares carnotáns de Carnota, Lira e Lariño. A comarca aparece ben delimitada polos ríos Xallas ao norte ata as súas fontes en Castriz e polo Tambre ao sur, o Océano Atlántico ao oeste, e por primeira vez, o mapa permite fixar o linde polo leste no río Dubra, o que supón que esta división histórica e natural comprendería as vilas de Santa Comba e Negreira.

Non debeu tardar moito tempo Muros en gañar protagonismo neste taboleiro, pois poucas décadas despois xa comezou a aparecer esa denomincación do Partido. Porén probabelmente estemos ante a proba máis irrefutábel de que a comarca natural á que pertencemos ocupa case 850 quilómetros cadrados do territorio sito entre o Xallas ata o Tambre e polo interior ata Castriz e Negreira, división que se mantivo practicamente intacta durante dous mil anos, desde antes da chegada dos romanos ata hai só douscentos anos, chamarase territorio dos Célticos Supertamáricos, Condado de Carnota ou Partido do Pindo.

Sen dúbida isto engade un punto de vista novo e moi interesante ao debate aberto sobre a comarcalización do noso país e a fusión dos concellos, un legado dos tempos en que as cousas se facían cos pes na Terra e non con artificios políticos e localistas.

Traslación ao mapa actual

06/04/16

Google xa promociona o Monte Pindo como parque natural


Dicía Castelao que os costumes serán leis. Por iso, habitualmente atopámonos con que moitas das persoas que nos visitan están totalmente convencidas de que o Monte Pindo xa é parque natural, e mesmo fican perplexas cando lles explicamos que aínda non, que levamos 5 anos pedíndoo pero que a Xunta non quere: ninguén o entende. O mesmo acontece con moitas guías turísticas, algunhas de moito renome, que hai anos que anuncian o atractivo turístico e natural do Olimpo Celta coma se fose un parque natural máis da nosa comunidade. A nosa reivindicación aínda non callou no DOG, pero si na mentalidade colectiva do noso pobo.

Mais a asunción da nosa reivindicación foi moito máis aló agora que o xigante de Internet Google xa publicita o Monte Pindo coma parque natural, decisión que tiveron a xentileza de comunicarnos hai xa uns meses mediante unha chamada á nosa entidade desde as oficinas centrais de Google para Europa, radicadas en Dublín, a capital irlandesa.

Por iso, cando agora introduces no famoso buscador "Monte Pindo", o primeiro resultado é unha ficha do espazo natural cun mapa da zona, valoracións dos usuarios, información sobre o macizo... onde o espazo xa se clasifica como "parque natural". De momento isto só pasa cos resultados en español; en galego aparece como "reserva natural".

Unha simpática curiosidade que sen embargo nos axuda e moito a divulgar a nosa loita.

28/10/15

J. Figueroa Domenech: "Un gran salto de auga. Os misterios do Pindo" (1924)

Luis Lamela. Fonte: Galipedia
Por cortesía de Luis Lamela, historiador e posuidor dun extraordinario arquivo histórico da Costa da Morte, e que se prestou a colaborar coa Asociación Monte Pindo Parque Natural no que ao Olimpo Celta poida abranguer da súa extensa hemeroteca, hoxe temos a honra de presentar unha das primeiras descricións do Monte Pindo na que o seu narrador realmente percorriu os sendeiros do escarpado macizo carnotá. Dicimos isto porque a maior parte dos testemuños dos que quedou constancia escrita non chegaran a subir ao espazo, senón que o describiron por referencias e historias que lle contaron. Isto confire un valor excepcional ao artigo que estades a piques de ler.

Trátase dun artigo de prensa titulado "Un gran salto de agua. Los misterios del Pindo", asinado en Madrid e publicado no Ideal Gallego do 22 de setembro de 1924 por J. Figueroa Domenech, natural do Pindo que xa editara en México Guía general descriptiva de la República Mexicana en 1899 e Veinte meses de anarquía en 1913. Publicamos respectando a grafía tal e coma a transcribiu Lamela.
Un gran salto de agua. Los misterios del Pindo.
Revista Alborada, (Buenos Aires, 1931). Cortesía de Luis Lamela
Cuando los azares de mi vida, que no las bienandanzas, me llevan al querido rincón donde yo nací y mis padres murieron, prefiero llegar a él por el mar a recorrer los noventa y ocho kilómetros de triste y retorcida carretera que median entre Corcubión y La Coruña; y no lo prefiero tan solo por la mayor comodidad del medio locomotivo, sino también por gozar del grandioso panorama que ofrece la amplia rada de Finisterre.
Al poniente, el cabo de Finisterre, yergue y recorta su lomo en el horizonte con lineas de fuego cuando el Sol desciende al ocaso y entristece el ánimo con el silencio de las lontananzas; pero al Este la imponente mole granítica del Pindo, retumba incesantemente repitiendo con los ecos el estruendo de la cascada del Ezaro.
Nada hay comparable en España a este magnífico salto de agua, ya que se le mire desde el punto de vista estético de la Naturaleza, ya que se le contemple con los ávidos ojos del ingeniero industrial que persigue el hallazgo de fuerzas mecánicas. Es una masa líquida inmensa que se precipita por un tajo del Pindo a más de 50 metros de altura, y forma en el suelo un profundo y ancho río que apenas recorre 300 metros para llegar al mar. Al choque formidable de sus aguas se eleva una nube de vapor que en las rocas más altas se condensa y resbala de nuevo hasta el fondo en multitud de argentados hilos.
Contemplando este salto desde donde no llega su continuo rumor de trueno, parece una cascada de grandes y blancos copos de algodón que ruedan incesantemente al precipicio; y cuando en la tarde los rayos del Sol la hieren oblicuamente, aparecen sobre las espumas los brillantes colores del Iris, como si la Naturaleza quisiera ofrecer en aquel fenómeno una bellísima alegoría de la Paz y el Trabajo.
La cumbre de donde se desprende la catarata es una montaña de muy poca base por el lado del mar y de grande elevación, formada por aglomeraciones de rocas graníticas de colosales dimensiones en su mayor parte, que ofrecen formas caprichosas y aparentan variados objetos. Allí se admira la “Nave y el busto de Carlos III”, monolitos enormes que se mantienen en extraño equilibrio y que vistos desde el pie de la montaña justifican su nombre. Muchas de estas rocas suelen rodar a impulsos del rayo que aquellas faldas casi verticales, hasta hundirse en el mar; y la montaña misma, con su verticalidad tan extremada, parece, cuando vuelan por el cielo rápidamente las nubes que se vuelca sobre el observador.
Su punto más culminante es una meseta de cincuenta o sesenta metros por cada lado, constituida por una sola roca aplanada con anfractuosidades que imitan la corona tuberculosa de una muela, y “moa” se llama en el dialecto del país. Su altura, midiendo muchos centenares de metros sobre el nivel del mar, que es su propia base, y sus faldas casi perpendiculares al suelo, desafían la acerada musculatura del más famoso alpinista, y por esto no es frecuente que la visiten más que los pastores cuando persiguen alguna extraviada res. De personas ilustres, cuyos talentos hicieron útil la ascensión y que la hayan emprendido, sólo tengo noticias de don Gaspar M. de Jovellanos, que exploró ligeramente aquellas cumbres, encontrando algunos objetos célticos que regaló a los museos. Después de este sabio, si alguien escaló tales alturas, fue únicamente buscando la emoción estética que produce un panorama de 100 millas de radio que se distingue desde la cúspide.
Yo también “tuve el honor” de ascender a la Moa y de profanar, casi inconscientemente, con mi planta, los numerosos dólmenes que se encuentran por aquellos sitios guardando, seguramente, antiquísimos huesos humanos, más para llegar a ellos, tuve que escalar restos de ciclopeas murallas, inexpugnables fortificaciones construidas quien sabe por quién, en qué tiempos y en defensa de qué enemigos... ¡Lástima que mis escasos conocimientos, entonces aún más escasos que ahora, no me permitieran sacar fruto científico de aquella fatigosa jornada.
Mis exploraciones juveniles por tales riscos, vericuetos y precipicios, al hacerme ver la aridez y pobreza aparente del país, pusieron en mi mente una pregunta que ni los hombres ni los textos, ni las tradiciones, pudieron contestarme todavía.
¿A qué vinieron allí tantas y tan variadas inmigraciones?
Fenicios, griegos, cartagineses, romanos y turcos, arribaron en muchas ocasiones a las playas del Pindo y Finisterre, desembarcaron y permanecieron temporadas más o menos largas en aquellos sitios, y aun lucharon entre sí por su conquista, como lo demuestran los vestigios de poblaciones destruidas y de fortificaciones en la Moa; siendo curioso observar que Corcubión no fue fundado por aquellos pueblos antiguos que despreciaron su abrigado puerto para quedarse en las costas bravas y rompientes playas del Pindo y Finisterre, donde fundaron y poblaron Duyo, Estorde, Pindo, Carnota, Lira, Quilmes y otros lugares que hoy son tan solo míseras aldeas, y cuyos nombres helénicos demuestran que fueron los griegos los que durante más tiempo permanecieron en aquellos lugares ásperos y desolados.
¿Por qué tan extraña conducta?
Es indudable que el país encerraba entonces grandes riquezas naturales que atraían a gentes aventureras, riquezas que debieron ser de naturaleza mineral, bien que consistieran en metales finos o tal vez en piedras preciosas, porque no es creíble que desde los confines remotos del Mediterráneo vinieran los griegos y los fenicios a pescar sardinas en la rada de Finisterre, única fuente de riqueza que hasta hoy habíamos conocido allí.
El monte del Pindo ofrece, pues, un secreto industrial y un misterio científico que fuera bueno descubrir. La tradición asegura que estuvo poblado de espeso bosque que un incendio formidable destruyó. Muchos indicios corroboran la tradición, como son las piedras, de blanco azulado al interior, ostentando por fuera el color de la calcinación; los abundantes retoños de robles u encinas que brotan entre las rocas y no se desarrollan por falta de humus y que parecen proceder de antiguas y profundísimas raíces; los troncos enormes de árboles completamente carbonizados y semipetrificados, que a veces suben a la superficie desde el fondo de la olla donde se precipita la cascada.
Pero este aspecto del Pindo debió ser muy anterior a las primeras inmigraciones; después un horrendo terremoto dislocó las capas, echó fuera las rocas y desprendió los vegetales que se secaron y fácilmente incendió el rayo. Los minerales quedaron así, sí los hay o los hubo, bajo el granito, y el interior de la montaña lleno de oquedades y grandes cavernas, guardando quizás, las ignoradas riquezas que a buscar venían las naves de los antiguos griego y fenicios.
El margen izquierdo de la cascada es un muro de granito, vertical y de superficie lisa, que mide más de 100 metros de altura y ofrece en su mitad un extraño fenómeno. Allí se ve disminuida por la altura en sus proporciones, la boca de una galería que por su forma llaman la Ventaña. Es accesible únicamente para las aves, y sin embargo, en una ocasión se vio en ella una cabra que balaba lastimeramente al borde del espantable precipicio. Para explicarse este hecho hay que suponer que la galería perfora toda la montaña y tiene alguna otra entrada oculta entre las rocas.
Hoy, a causa del admirable progreso de las ciencias, vuelve aquella región a ser valiosísima aun prescindiendo de las riquezas que pueda ocultar el subsuelo, porque los quince o veinte mil caballos de fuerza que ofrece la cascada empiezan a ser aprovechados para la industria.
Hace ya bastantes años que una compañía extranjera practicó una sangría en la cascada de 5.000 caballos de fuerza para mover una fábrica de carburo de calcio, sin que el grandioso aspecto del fenómeno sufriese disminución aparente. Y por eso suponemos que las múltiples empresas que andan en busca ansiosa de saltos de agua útiles a la industria moderna, no se habrán olvidado de aquel gigantesco motor natural.
Aparte el lado práctico que ofrece la cascada del Pindo, hay allí un secreto científico que descubrir, y ojalá el ingeniero industrial vaya acompañado del geólogo y del arqueólogo para que reconozca esa especie de sepulcro de civilizaciones muertas.


J. Figueroa Domenech. Madrid.
El Ideal Gallego, 22 de setembro de 1924

28/07/15

A revolta de Carnota

Restos do Castelo de San Xurxo (fonte: Galipedia)
Para a Igrexa, un acto de barbarie. Mais para a xente, o episodio que denomino revolta de Carnota debeu ser a resposta ante décadas ou séculos de abusos por parte da Igrexa contra o pobo de Carinota, que finalmente decide reaccionar, armarse como cabaleiros, e asestar un dos maiores golpes populares dos que quedou constancia na documentación medieval aos intereses da Igrexa, cando o seu poder xa era pouco menos que absoluto, e que só a intelixencia estratéxica do arcebispo Didaci Gelmiri, Diego Xelmírez, conseguiu sofocar. Imos cos feitos.

O Castelo de San Xurxo e a Casa de Traba
Visibilidade desde San Xurxo (fonte)
No pico Pedrullo do Monte Pindo levantouse un castelo apadriñado polo santo guerreiro Sancti Georgii, San Xurxo, fundado (ou refundado) no século X polo bispo Sisnando II para protexer as nosas costas dos continuados ataques e saqueos normandos e árabes desde o mar, defendendo ademais un paso privilexiado a Santiago, cobizado centro do poder relixioso na época. Trátase dun castelo roqueiro, e que malia estar preto da costa ocupa un escarpado penedo de difícil acceso co que se fundía. Ten unha impresionante perspectiva sobre o sur da Costa da Morte, e trátase probabelmente dun dos castelos de pedra máis antigos do País, e dun dos poucos que nunca puido ser conquistado, que se saiba.

Co progresivo cese do hostigamento martítimo San Xurxo foi perdendo función defensiva para converterse paulatinamente nun auténtico símbolo de poder da coroa galega. No século XI ou XII esta cédea a Pedro Froilaz, fundador da poderosa estirpe dos Traba, membro da corte de Afonso VI e aio (educador) do neno Afonso Reimóndez, quen será o rei Afonso VII de Galiza. Este á súa vez legoulle a fortificación ao seu fillo Rodrigo, quen será logo alférez de Afonso VII na súa coroación, cargo de máxima confianza do rei que portou a espada e escudo do novo monarca durante o distinguido acto, e quen anos despois o nomeará Conde Rodrigo Pérez de Traba.

Coa tenencia do Castelo de San Xurxo, cuxos beneficios resultaban sumamente gravosos segundo documentos da época, Rodrigo asegurábase ademais os privilexios e vasalaxe de todo o Condado de Carnota, que abarcaba naqueles tempos o territorio situado entre os ríos Xallas e Tambre, nos actuais concellos de Carnota, Muros, Outes e a maior parte de Mazaricos.

Arias Muñiz, de conspirador a arcediano de Trastámara e canónigo da Igrexa de Santiago
A principios do século XII, Galiza era unha pota a presión onde os intereses de monarquía, nobreza e clero friccionaban continuamente nunha loita continua pola acumulación de poder, propiedades e privilexios, onde a diferencia entre o político e o relixioso debeu ser imperceptíbel. A coroa do Reino de Galiza estaba en plena disputa e unha coalición liderada por Pedro Froilaz de Traba e a raiña Teresa de Portugal asediaba Compostela para forzar a caída da raiña Urraca e asi poder instaurar na coroa o seu protexido Afonso Reimúndez.

Un dos instigadores daquela sublevación chamábase Aria Munincide, ou Arias Muñiz, quen segundo a documentación, a consecuencia dunha das súas habituais arengas ao pobo e o clero de Santiago provocou un levantamento popular contra Xelmírez, polo cal foi tachado de conspirador e traidor pola Igrexa. En realidade Arias Muñiz non ansiaba derrocar o arcebispo senón lograr poder relixioso e concretamente facerse co título de arcediano da poderosa terra de Trastámara. A Mitra compostelá opúxose frontalmente, mais ante o avance do pobo alzado, e véndose xa derrotado e a piques de ver todos os seus pazos destruídos, Xelmírez finalmente accede ás pretensións deste pésimo home: coa condición de devolver o título cando a Igrexa queixer, Arias Muñiz é nomeado arcediano de Trastámara, máxima autoridade relixiosa das vastas terras baixo o dominio dos castelos de San Xurxo, Traba e Ferreira, é dicir, desde o río Tambre ata Bergantiños. E, á vista do ritmo dos acontecementos, non perdeu o tempo.

A xestación dunha revolta popular
O novo apoderado eclesiástico axiña debeu colisionar cos intereses do señor feudal das terras de Carnota, Rodrigo Pérez de Traba, e máis aínda -polo que parece- cos dos seus vasalos. De certo xa debía ser duro abondo entregar boa parte do froito das túas cobizadas piscarias e fértiles terras a un señor para máis ter que compracer en adiante a outro máis.

A insistencia nas propias fontes eclesiásticas en defender a labor civilizadora de Arias Muñiz na súa prédica sobre o noso pobo, ao que califica de bárbaro e ignorante, sinala un segundo factor para a insurrección: a chegada do novo arcediano supuxo un forte choque cultural e relixioso para a xente. Asi, e segundo a descrición literal da igrexa de Santiago, Arias Muñiz predicaba con austeridade a verdade ao clero e ao pobo desas terras, qui erant idiotae & fere indisciplinati, é dicir que eran uns ignorantes, salvaxes e indisciplinados, mentras que Muñiz era varón bo e discreto que só procuraba instruilos e iluminalos nos preceptos da Sacra Escritura. Parece claro que Arias Muñiz loitou activamente para someter ideoloxicamente aquel pobo e destruír o seu sistema de crenzas tradicional, e tamén que a poboación puido reaxir en defensa do seu ante o que trataban de impoñerlle.

Cova da Xoana ou Revertedemos
Cales puideron ser estas crenzas antigas? É dificil sabelo toda vez que se perderon na memoria dos tempos, pois a historia escríbena sempre os vencedores. Pero é moi de ter en conta que determinados rituais que a ollos da igrexa católica só poden calificarse de herexías chegaron con relativa boa saúde incluso ata os nosos días a través da tradición oral. Por dar algúns exemplos, a visión da Cova da Xoana (tamén chamada Revertedemos) coma unha catedral natural na que se practican cultos e -unha vez ao ano, na noite de San Xoán- un gran aquelarre das bruxas da comarca cun demo de nome Miguel; os encantos e fadas máxicas que custodian os nosos ríos e os seus tesouros agochados; a auga que se recolle das pozas da Laxe da Moa a xeito de auga bendita; os ritos de fecundidade e sanación vinculados a determinados espazos e pedras; as visións espectrais, terríbeis monstros, ou maldicións que agardaban a quen non cumprira determinado rito no momento exacto... e outro tipo de rituais que nos falan dun sistema de crenzas politeista que outorgaba aos elementos da natureza características de divindade. Todo isto debía estar a anos luz do monoteismo antropocéntrico que o cristianismo trataba de instaurar, combatindo outras crenzas con dureza ou no mellor dos casos tratando de absorbelas e incorporalas mediante a cristianización dos seus símbolos e referentes. Así, no monte Pindo podemos atopar cruces medievais gravadas en practicamente todos os espazos considerados de culto e mesmo se ergueu unha remota ermita ao pe da mesmísima Laxe da Moa. Porén, ter que aturar a monserga dun recén chegado que despotricaba a cara descuberta contra un sistema de vida e de crenzas tan antigo e arraigado coma os máis rexos carballos puido ser demasiado que aturar para aquel pobo.

Ilustración do momento da coroación de Afonso VII
O terceiro factor que puido acender a chama da rebelión é que o señor destas terras, Rodrigo Pérez, tampouco debía sentirse particularmente cómodo coa chegada dun destacado representante da igrexa de Santiago para disputar o seu poder territorial, e moito menos tratándose dun mandado de Xelmirez co cal a poderosa estirpe dos Traba xa tradicionalmente non tiña boa relación, pois aparte da oposición de Xelmírez á aceptar a aposta dos Traba para a coroa galega, só tres anos antes de estalar a revolta de Carnota, o 13 de novembro de 1127, Rodrigo ve coma o rei de Galiza dalle o seu Castelo de San Xurxo con todas as súas dependencias á Mitra compostelá a cambio de facerlle unha homenaxe anual ao monarca, véndose obrigado Rodrigo a renderlle preito a Xelmirez para poder seguir usando a fortaleza e disfrutando dos seus privilexios e vasalos: unha humillación ao inxente poder dos Traba en plena decadencia vital do patriarca e magnate Pedro Froilaz, que finaría no tempo da rebelión carnotá.

Se ben non queda claro que o Conde Rodrigo Pérez de Traba participara personalmente no levantamento armado, parece claro que a súa man condescendente e mesmo instigadora podería estar detrás dunha rebelión popular contra o arcediano, toda vez que parece que as propias fontes parecen indicar que o pobo tomou no Castelo de San Xurxo as cabalgaduras e as armas empregadas no posterior ataque, o que practicamente implica a colaboración necesaria do seu ocupante e tenente cos acontecementos que estaban por producirse.

Ano 1130: O pobo de Carnota levántase contra o arcediano
Non conservamos documentación imparcial sobre como transcorreu concretamente o episodio, nin sabemos cantos homes participaron no levantamento, nin tampouco cantos homes configuraban o séquito do arcediano. Pola descrición da Igrexa parece claro que non se tratou dun típico asedio senón dunha auténtica emboscada en campo aberto liderada por labregos e nobres armados, e que tivo lugar no ano 1130 contra unha comitiva de Arias Muñiz nalgún punto do Condado de Carnota, probabelmente no entorno do Monte Pindo, no que ata no século XVIII se practicou o bandoleirismo e mesmo se recomendaba contratar escolta para cruzalo con seguridade. En fin, os emboscados lograron capturar a Arias Muñiz, despoxárono de todas as súas monturas, roupas e pertenzas e despois de darlle unha malleira fixérono preso nos calabozos do castelo de San Xurxo.

A Igrexa describe os feitos asegurando que o pobo de Carnota, estimulado por inspiración do diaño, levantouse insurrecto contra Arias, prendeuno, descabalgouno e despoxouno das súas roupas, azoutouno e recluíuno sen misericordia no cárcere. Máis aló da insistencia na boa fe das intencións do arcediano sobre aquel pobo bárbaro e incivilizado, a Igrexa non da ningunha pista do móbil real do levantamento, se ben parece pouco probábel que sexa unha prédica austera a que esté detrás de tal revolta que golpeaba en pleno corazón das indiscutidas estruturas de poder da Igrexa de Santiago da época.

Xelmírez entra en cólera
Coro da Igrexa de Santiago
A noticia do levantamento armado non tardou en chegar a Compostela, onde o arcebispo Xelmírez, moi aflixido, reacciona de inmediato convocando aos seus coengos a cabildo para buscar consello sobre que facer para apaciguar a revolta e castigar aos culpábeis; Este acorda expresar a dor polo acontecido vestindo todos de loito e celebrar Santos Oficios no Coro, baixados das súas cadeiras e en silencio. Asi mesmo, ordena baixar ao chan todos os crucifixos da Catedral.

No canto ás condenas polo sucedido, a Rodrigo, coma señor daquelas terras ao que consideraban dirixente dos malfeitores e por tanto responsábel da revolta, imponlle a anatema, é dicir, unha maldición que supón a súa expulsión da comunidade relixiosa. Por último, acorda a excomuñón daquelas terras bárbaras, o que concretou mandando gravar nunha laxe do Monte Pindo unha gran cruz e, debaixo, esta inscrición: Reis, bispos e presbíteros, todos por poderes recibidos de Deus, excomulgaron aquí este castelo.

Non se trata desde logo dun proceder común que a máxima autoridade relixiosa dun Reino excomulgue un territorio físico como fixo Xelmírez, pois se ben ese era un castigo de primeira orde estaba en todo caso reservado para os humanos, non para os montes por moi sagrados que estes sexan. É máis, é o único caso que coñecemos en que isto pasou. Esta decisión totalmente extraordinaria de excomulgar o territorio debía pretender dividir as culpas entre toda a poboación, e probabelmente magnificar a importancia deste episodio para salientar o seu enfrontamento cos Traba e quen sabe se mesmo provocar outra revolta popular, mais contra Rodrigo.

Rodrigo nega a súa participación na revolta
En todo caso, a reacción da Igrexa de Compostela foi tan inusitada que Rodrigo Pérez de Traba apurou a negar todo vencello co acontecido, xurando sobre o texto dos evanxeos que el non coñecera nin mandara deshonrar ou facer preso ao arcediano, e comprometeuse a liberalo e restituirlle todo o lle fose roubado, asi coma capturar e entregar a Santiago a todos aqueles labregos que tiveran algunha relación co ataque xunto coas súas posesións e propiedades, e tamén a retirar os privilexios e favores de que gozaran nobres e cabaleiros que participaran dalgún xeito no levantamento, mentras non demostraran arrepentimento. Todo isto díxoo o propio Rodrigo en Compostela, en presenza dos coengos e do propio Xelmírez, e acompañou esta declaración de intencións con varias homenaxes e doazóns á Igrexa de Santiago, coma o Castelo de Faro, que puido ser a Torre de Hércules.

Excomuñón de Penafiel, vandalizada recentemente
A enmenda pareceulle xusta e suficiente á Igrexa de Compostela e Rodrigo non só atopou o perdón senón que se reconciliou con Xelmírez, e mesmo fixéronse bos amigos desde ese intre. Descoñecemos se finalmente Rodrigo entregou algún nobre ou labrego dos que participaran na revolta a Xelmírez, mais el e a súa muller convértense en grandes benefactores da Igrexa, e practicamente todas as referencias documentais del e a súa familia a partir deste intre consisten en novos donativos e beneficios á mesma.

Malia todo a inscrición excomulgando o Monte Pindo segue gravada na pedra e esta historia, segundo a Igrexa, serviu de advertencia para que outros non se atreveran a repetir alzamentos similares contra os seus representantes. Aínda que trinta anos despois, no Libro V do Códice Calixtino, seguía describindo aos galegos coma un pobo iracundo e litixioso...
A captura do arcediano, na Historia Compostellana
Captio Archidiaconi per R. Comitem & animadversio Archiep. in eumdem quousque satisfaceret. Cap 16 Quidam B. Jacobi Apostoli Ecclesia Archidiaconus nomine A. Munincides, Archidiaconatum suum in terris S. Georgii, Travae & Ferrariae ad Castra pertinentibus, sub Comite Ruderico Petri Comitis filio tenebat, & quia Clero & populo illarum terrarum, qui erant idiotae & fere indisciplinati, veritatem austere praedicabat, & eos ut vir bonus & discretus Sacrae Scripturae praeceptis instruere & illuminare volebat, multi ex illis terris, tam milites, quam rustici, diabólico, instinctu stimulati in eum insurgentes captioni mancipaverunt, & eum dehonestantes & verberantes, & a suis equitaturis & vestimentis cum suis sequacibus privantes, in carcerem immisericorditer retruserunt: quod Dominus Compostellanus audiens, inde nimis contristatus, inito Capitulo cum suis Canonicis, & accepto consilio ab illis, omnes Crucifixos totius Ecclesiae in terram deponi praecepit: Canónicos pullatos & vehementi dolore affectos, & sedibus suis descenderé & divinum officium sub silentio in choro celebrare fecit terras illas super nominatis Castris appendentes, in quibus ipsi malefactores habitabant, in tanti sceleris ultionem excommunicavit, & anathematizavit. Comes autem excommunicationem & ipsius Compostellani inimicitiam valde metuens, Archidiaconum captum statim solvi, & de omnibus rebus quas amiserat reintegran praecepit, deinde Compostellam venit se de tanto scelere purgaturus, & justitiam erga Compostellanum, & praedictum Archidiaconum plenariam executurus. Cumque in colloquium venissent multis litigiis contentionibus de dedecore Ecclesiae illato, & de Archidiaconi inter se diu habitis, Comes juxta judicium & consilium virorum illustrium qui aderant, se Archidiaconi captionem nec scisse, nec consuluisse, nec praecepisse super textum Evangeliorum in Choro В. Jacobi coram Clero & populo propria manu cum allis XI. nobilibus, Garsia Petride, Petro Gutierride, Petro Diaco, Pelagio Curvo, Salvatore Nunicide, Aria Munincide, Petro Munincide, Martino Sanciade, Joanne Gutierride, Nunu Pelagide: Municide, juravit. Promisit etiam & similiter juravit, quod rústicos illos qui praefatae captioni interfuerant, & Archidiaconum dehonestaverant, cum omnibus suis possessionibus hereditatibus in manum Dñi. Compostellani traderet, ut justitiam talem qualem sibi placeret, de eis acciperet. De militibus autem, qui erant nobiles & potentes, promisit & juravit, quod eis praestimonia sua, quae a setenebant, omnimo auferret, & eos a se tandiu excluderet, donec plenariam justitiam erga Dominum Compostellanum & suam Ecclesiam exequeretur. Hoc facto Comes & Dñs Compostellanus invicem reconciliati sunt. & facti boni amici, & Dñs. equidem Compostellanus tam asperam de Comite & illis malefactoribus justitiam accipere voluit, ut ipse, & sua Ecclesia, & sui Canonici inde honorati essent, & ut alii perterriti suas manus ad tantum scelus deinceps extendere non auderent.
Mario Maceiras Dosil, secretario da Asociación Monte Pindo Parque Natural

03/12/14

Cúmprense 200 anos de que Carnota e Muros se segregaron do Partido Xudicial de Corcubión

Ata a construción da ponte a mediados do S. XX, o Xallas
era un atranco para os veciños (Imaxe: Quino de Pais)
Un dos cronistas modernos da nosa comarca e máximo divulgador da memoria dos fuxidos do Monte Pindo, Luis Lamela, segue coa súa labor divulgadora e sorprendeunos esta semana cunha información publicada en La Voz de Galicia, que nos tomamos a licenza de reproducir tamén para todos os carnotáns e carnotás, e para todo quen esté interesado na memoria do Monte Pindo e desta bisbarra.

O texto da conta da segregación dos actuais concellos de Carnota e Muros do Partido Xudicial de Corcubión creado no século XV polo Conde de Altamira, do que agora se volve a falar por certo polo aparente interese do goberno central de suprimir esta e outras institucións tradicionais de organización do noso territorio. Non perdades os inconvenientes que os veciños relataban para convencer ao daquela rei Fernando VII de que accedera ás súas pretensións.

Os veciños denunciaban que se atopaban fisicamente de tres a catro leguas longuísimas da vila, separados por un camiño moi malo e tendo polo medio o caudaloso e perigoso río Xallas, que só se podía cruzar en barca e non todos os días (fose polas condicións meteorolóxicas ou ben pola pouca disposición do barqueiro a facelo). Asi mesmo labregos e mariñeiros queixábanse que mesmo despois de ter que agardar dous ou tres días a poder vadear o río, unha vez chegados a Corcubión para arranxar calquera asunto, ali eran postergados nos despachos da Xustiza  tendo que pagar pousada e que ademais eran tratados coma tramontanos e estranxeiros (sic).

As penurias que os veciños relatan non quedaban aí. Tamén lles obrigaban a facer ese percorrido para limpar e arranxar as rúas da vila, participar nas montaxes cando había corridas de toros, ou custodiar presos na cárcere, obrigándolles a abandonar durante días a labranza e as tarefas cotiás, o que alegaban que perxudicaba ademais o Real Erario.

Sobra dicir que ante esas razóns de peso e sentido común á Coroa non lle quedou outra que acceder íntegramente ás peticións de carnotáns e muradáns. A continuación, o artigo íntegro tal e como foi publicado en LVG.
El partido judicial de Corcubión
Apuntes sobre una segregación y sobre algunos «sobresaltos» posteriores
El 9 de septiembre, cuando apareció en estas páginas nuestro trabajo titulado, Los entresijos de la burocracia medieval, reseñábamos que los condes de Altamira establecieron la capitalidad jurisdiccional en la villa de Corcubión en el primer tercio del siglo XV, comprendiendo, además de la villa, otras 21 parroquias con una superficie de unos 200 kilómetros cuadrados, y en los que vivían unos 2.500 habitantes. Esta jurisdicción se extendía por el sur de las tierras muxianas hasta el actual embalse de Fervenza, continuando por la costa oriental de la ría para rematar en Lariño (Carnota) y quedando únicamente unida la feligresía de San Xoán de Serres (Muros), limitando por el norte con la Jurisdicción de Vimianzo, también del señorío de los Altamira.

Así se siguió durante varios siglos sin variación. No obstante, en 1814, hace ahora 200 años, los vecinos de San Xoán de Serres, Santa Columba de Carnota y San Martiño de Lariño solicitaron al rey de España, Fernando VII de Borbón, llamado el «rey Felón», que les separase de la villa y jurisdicción de Corcubión para formar una propia. Este memorial, fechado en Madrid el 20 de octubre, fue elevado y presentado por Dámaso Rueda de Tejada en virtud de poder concedido.

En ese documento, los labradores y vecinos de las parroquias citadas argumentaban los inconvenientes que representaba estar agregados a Corcubión, y a la vez solicitaban que el rey declarase separadas las tres parroquias de la jurisdicción corcubionesa y concediese facultades al conde de Altamira para que, como señor jurisdiccional, les nombrase un juez particular y los independizase; que el juez fijase su residencia en una de las tres segregadas, con el objetivo de administrarles Justicia y comunicarles las órdenes «del Real Servicio». El informe iba acompañado de otros más.

Las argumentos en apoyo a su solicitud, pasaban por el alejamiento en que se encontraban de la capital de la jurisdicción: las parroquia de Serres y Lariño distaban «unas cuatro leguas larguísimas de la villa de Corcubión», en donde residía la Justicia, y la de Carnota, tres de muy mal camino, con un río en medio caudaloso -el Xallas, en O Ézaro- que no era vadeable si no era por medio de barca, en tiempo de invierno con mucho peligro. Aun así, en ocasiones esos vecinos debían aguardar dos o tres días a que bajasen las aguas. Y, en otras, eran los barqueros los que estaban ocupados en otras labores, o porque otros les pagasen más «de lo acostumbrado», lo que les detenían varios días sin quererles pasar.

Después de sufrir todos estos problemas, una vez llegados a Corcubión tenían que tomar posada, ya que solían «ser postergados en el despacho de la Justicia» por presentarse con frecuencia fuera de las horas y fechas a las que eran citados, calificándoles las gentes de la villa como «tramontanos y extranjeros». También manifestaban que «le servían al juez de distracción cuando se hallaba desocupado» y que había labrador que para una comparecencia tenía que llevar consigo cuatro o seis o más personas, manteniéndoles a sus expensas, pagándoles el pasaje de la barca y la posada...

Todos estas contrariedades no suponían la totalidad de los perjuicios que recibían los vecinos. También se les obligaba a concurrir, a pesar de la Distancia, para efectuar la limpieza y composición de calles de Corcubión, poner qancelas cuando había corridas de toros, custodiar presos en la cárcel del Partido, etcétera, etcétera, lo que, además de los gastos, dejaban de trabajar sus tierras perjudicándose no solamente ellos y familias, sino también «al Real Erario».

Por eso que, el remedio a tantos males era, según los firmantes del documento, con pragmatismo y sentido común, tan fácil como que con solo nombrarles un juez particular y escribano numerario por el conde de Altamira estaría solucionado el problema de las tres parroquias, formando una jurisdicción distinta a la de Corcubión, ya que tenían también cárcel y prisiones situadas en San Xoán de Serres y podrían componerla muy bien por sí solos, sin perjuicio y «si con utilidad al Real Erario», compartiendo las cantidades con las que debían contribuir e igualmente los mozos «que debían dar para el ejército o las milicias».

Otras situaciones históricas
Este expediente de segregación siguió su curso, y después de la tramitación fue aceptada la pretensión pocos años más tarde por las autoridades de la época, separándose de forma definitiva de la jurisdicción de Corcubión la zona de Carnota, Serres y Lariño, ratificándose la segregación unos años más tarde, en 1834, por medio del decreto aprobado el 21 de abril por el que se crearon los actuales partidos judiciales, a los que Corcubión sumó, en compensación, la jurisdicción de Vimianzo - Zas, Camariñas y el propio Vimianzo-, y las antiguas posesiones de la Iglesia: Fisterra, Cee y Muxía, que totalizaron para el partido corcubionés una superficie de cerca de 750 kilómetros cuadrados y 68 parroquias, surgiendo en épocas posteriores algunos sobresaltos, como lo ocurrido en 1893 por el peligro de ser suprimido el partido judicial; o la presión de Vimianzo en 1927 para arrebatar la capitalidad a Corcubión.

O también la posible incorporación de Mazaricos y Carnota al querer suprimirse el partido judicial de Muros... Y, ya, en la década de los cincuenta del siglo XX, el intento de trasladar la antigua sede de los juzgados a Cee por causa de problemas de acondicionamiento y deterioro del edificio que lo albergaba, ubicado lindando con la famosa fuente de Corcubión.

Y, así, periódicamente, seguimos viviendo con ciertos sobresaltos, «rezando y con el mazo dando», como en la concentración de junio que puso en evidencia que podemos ser una sociedad viva, activa y no complaciente, para que estos «ataques» a la integridad como demarcación judicial queden solamente en eso: en sustos. Lo que es indudable, y aunque el conflicto sigue dormido «entre Pinto y Valdemoro», sin resolverse, es que ejercer la ciudadanía implica una posición activa por parte de todos, respirando si es necesario sentimientos de rebelión política, pacífica en todo caso. Y termino con una copla que recuperó el ex maestro de Corcubión, el respetable Juan Díaz Fernández, allá por el año 1926: «A zona de Corcubión/costa d'oito auntamentos,/ e diles seis vilas son/ e máis dous departamentos/ que forman o seu frolón» (sic).

O autor
Luís Lamela García (Corcubión, 1945) é historiador. Estudou na Escola Oficial de Náutica da Coruña e na UNED. Traballou na Mariña Mercante e posteriormente desenvolveu varias actividades profesionais no sector financeiro galego, sobre todo en Caixa Galicia.
Foi un dos pioneiros na restauración histórica da memoria do franquismo e o antifranquismo en Galiza desde unha actividade investigadora que comezou no ano 1987. Colaborou tamén en periódicos e revistas como La Voz de Galicia, El Ideal Gallego, Unión Libre ou Anuario Brigantino. Foi asesor do Proxecto Inter-universitario As vítimas, os nomes, as voces e os lugares e membro da Comisión Municipal de Aplicación da Memoria Histórica, asesora da Comisión de Honores e Distincións do Concello da Coruña, para a retirada da simboloxía franquista na cidade.
Da súa obra destacamos "Escapado. Do Monte Pindo ao exilio pasando pola illa de San Simón", 2009, Xerais.
Fonte: Galipedia.

20/05/14

Unha nova hipótese sitúa a orixe do nome do Monte Pindo na lingua gaélica

Da man do Proxecto Gaelaico, un traballo colectivo liderado por -entre outros- James J. Duran, Ph. D. (Séamas Ó Direáin), doutor en Lingüística pola Universidade de Stanford de EEUU, Alberto Lago Villaverde, licenciado en Xeografía e Historia pola Universidade de Santiago de Compostela ou Henrique Egea Lapina, licenciado en Filoloxía Clásica pola Universidade de Santiago de Compostela, chéganos unha plausíbel iniciativa que pretende reivindicar dun xeito didáctico a íntima relación da cultura e mitoloxía irlandesa coa galega a través da fala e por tanto entre as súas correspondentes nacións. Este equipo enunciou unha nova -e ata o momento inédita- hipótese para explicar o incógnito por que do nome do Monte Pindo, unha cuestión que ten dado para moito debate nos círculos especializados e na propia sociedade local, e que xa temos traído a colación nesta páxina no artigo "Os nomes do monte sacro dos nosos antergos".

Este texto avala a versión de que o topónimo do macizo granítico carnotá sempre fose o que hoxe ten, e ilústrase a posibilidade de que a denominación Monte Pindo obedeza á descrición física dun monte escuro, e que correspondería case literalmente coa tradución das ditas palabras en calquera dos dialectos do gaélico: binn ou beinn, que describen un pico nos dialectos gaélico irlandés e escocés respectivamente, e dubh, adxectivo para describir algo escuro indistintamente en calquera das dúas variantes. Admitindo esta hipótese, Binn Dubh equivalería a Pindo e ademais ofrecen varios exemplos de montes fisicamente similares ao carnotá e denominados exactamente dese xeito nas terras celtas, ao igual que o propio territorio no que se asenta o mirador da Costa da Morte, denominado xa polos romanos coma o dos Celtici Supertamarci.

Agradecemos aos autores esta nova achega de luz sobre un tema certamente interesante, e tomámonos a licenza de reproducilo literalmente polo seu interese para todas e todos os amantes do Olimpo Celta e do seu patrimonio histórico, asi coma os entusiastas da cultura celta, non sen antes rogarvos encarecidamente que visitedes a súa páxina para descubrir multitude de exemplos do vencello entre as mitoloxías galegas e irlandesas que nos ilustran, e que cando menos dan moito que pensar.
Pindo: Pico ou Montaña Escura
En Galicia, no municipio de Carnota, na provincia de A Coruña, hai unha montaña coñecida como Pindo. Existen numerosas lendas sobre esta montaña, que algúns historiadores románticos galegos consideraron o Olimpo Celta.

Coa intención de botar un pouco de luz sobre a orixe do nome desta famosa montaña galega, detémonos nas súas características físicas. O Pindo é unha inmensa masa de granito escuro cunha altura máxima de 627 metros. Pindo, a parroquia onde está situada, debe o seu nome a esta montaña.

Como xa dixemos, a súa cor escura é unha das súas principais características. Podémolo apreciar claramente na seguinte imaxe.

Monte Pindo (Carnota-A Coruña-Galicia)
É frecuente que os topónimos se formen con termos descritivos da lingua propia dos habitantes da zona.

Segundo a opinión xeral, os habitantes de Galicia son descendentes da poboación nativa que a ocupou durante milenios, e no existe constancia de grandes inmigracións no territorio galego. Por isto, os topónimos de Galicia deberían describir claramente os lugares ós que dan nome.

Así e todo, moitos deles son indescifrables desde o galego, a lingua propia. Por isto, enténdese que deben proceder de linguas faladas polos seus antigos poboadores, pero que actualmente xa non se falan nin se entenden.

Dado que Galicia era claramente unha rexión celta no momento da conquista romana, examinamos o topónimo Pindo desde a perspectiva das linguas celtas, máis especificamente desde a perspectiva da rama das linguas goidélicas ou gaélicas.
LINGUA
PALABRA
SIGNIFICADO
gaélico irlandés
binn
pico, cumio (por ext. montaña)
gaélico escocés
beinn
pico, cumio (por ext. montaña)

En gaélico irlandés, o son representado pola letra b conserva a súa sonorización. Así, o son é bastante similar ó do b galego /b/ en posición inicial de palabra. Isto pode dar lugar a engano na lingua escrita, xa que o b galego se suaviza, converténdose nun son similar a /v/ en posición media ou final de palabra, mentres que a letra b irlandesa non se suaviza nestas posicións.

En gaélico escocés, o b pronúnciase como a consoante xorda /p/ sen aspiración, dun xeito moi similar á consoante galega ou castelá p
/p/.
LINGUA
PALABRA
SIGNIFICADO
gaélico escocés e gaélico irlandés
dubh
escuro
gaélico irlandés
binn dubh
pico escuro / montaña escura
gaélico escocés
beinn dubh
pico escuro / montaña escura

Observemos unha imaxe de Beinn Dubh “pico escuro” ou “montaña escura” en Trossachs National Park, cerca do pobo de Luss, Escocia, cunha altura de 978 metros.

Beinn Dubh (Escocia)
Agora vemos unha imaxe de Binn Dubh en Connemara National Park, Irlanda. Altura: 696 metros.
Binn Dubh (Irlanda)

A similitude física entre Pindo, Binn Dubh e Beinn Dubh é evidente. Tendo en conta a pronuncia, a semellanza entre os topónimos tamén é evidente, aínda que a sílaba tónica é diferente nos topónimos gaélicos e no galego.

Cremos que a adaptación á lingua romance galega de calquera dos dous topónimos gaélicos que vimos é o suficientemente clara e non deixa lugar a ningunha dúbida razoable.

(gaélico escocés) BeinnDubh > Pindo (galego) “pico escuro/montaña escura”
(gaélico irlandés) BinnDubh > Pindo (galego) “pico escuro/montaña escura”

Ler o artigo orixinal en Proxecto Gaelaico

16/07/13

Historia da águia real do Monte Pindo: Queremos que volva Xoana!

Águia real (Aquila chrysaetos). Fonte.
Esta semana chegounos un correo desde Alemania dun home interesado na lenda da águila Xoana. A súa inquedanza, a efeméride da súa morte e o curioso feito de que algúns consideren lenda o que foi unha realidade, lévanos a escribir hoxe sobre Xoana, a última águia real que aniñou no Monte Pindo, e que deixou de ser hai arredor de medio século. Naqueles tempos a águia real (Aquila chrysaetos), entre outras especies de aves, mamíferos e réptiles eran consideradas alimañas incluso a nivel oficial, pois críase que ameazaban á caza e á gandeiría. Por iso o réxime franquista abriría contra elas unha veda cruel que remataría con moitas desas especies en perigo de extinción, e cunha desmerecida fama de animais malignos e superpoboados que aínda chega ata os nosos días en casos coma o do lobo, o porco bravo ou o raposo.

Cova Casa da Xoana. Fonte propia.
O fogar elixido para aniñar por esta especie fermosa, de porte rexio, fora o máis alto dunha fabulosa cova que atravesa de lado a lado un dos outeiros do Monte Pindo máis difíciles de gabear, tamén chamada Revertedemos polos cultos máxicos que ali din que se celebraban; de feito, este lugar considerábase o punto de reunión das bruxas do entorno, que logo de desenvolver os seus ritos e invocar os seus demos arredor da fogueira arrincaban voando nas súas vasoiras por enriba do Chan das Lamas para atemorizar a bisbarra. De feito dise que o nome de Xoana, que tamén acabou bautizando a súa cova, puido ser posto en referencia ás xanas ou xianas, fadas de auga doce da mitoloxía asturleonesa. Pero isto xa é lenda.

Xoana aniñara alí arriba, lonxe da ameaza de especies que poderían ameazar a súa futura prole. O que Xoana non previra é que acabaría enfrontada cun inimigo inesperado, que condearía a súa existencia para sempre: as leis dun estado de homes convertidos en alimañas para a natureza e para si mesmos. O 11 de agosto de 1953, Franco aprobou un decreto que pasou á historia co nome de "Lei de Alimañas", pola que constituiu as Juntas Provinciales de Extinción de Animales Dañinos y Protección a la Caza, ou alimañeros, un auténtico corpo de exterminio da vida salvaxe dos nosos montes, que recibían importantes recompensas económicas en función do número e especime abatidos. Naqueles tempos de miseria xa podedes imaxinar o que pasou.

Axiña os alimañeros proliferaron en todo o estado, tamén na Galiza, ávidos de presentar ao réxime calquera resto dun animal considerado depredador para gañar cartos. As águias reais só eran unha das especies a aniquilar. Tamén estaban no punto de mira aguias, aguiachos, falcóns, miñatos, bufos, voitres, corvos, grallas, gabiáns, pegas (e os seus ovos), lobos, raposos, denociñas, fuíñas, gatos monteses, xenetas, linces, londras, teixugos, touróns, cobras, lagartos, víboras... En definitiva, a cabeza de toda especie que non caera en graza ao réxime tiña recompensa. Os premios ascenderon a un total de 4 millóns de pesetas, unha cantidade estratosférica se temos en conta que o orzamento do Ministerio de Agricultura no mesmo período foi de 726 mil pesetas.

A lei saldouse con preto de 700.000 animais mortos, sobre todo aves, unha cifra que debeu ser moito maior pois non se contabilizaron os animais cuxa morte non tivo recompensa por non poderse demostrar a caza con anacos do corpo. No que toca á nosa Xoana, en só sete anos os alimañeros conseguiron acabar con 1207 exemplares de Aquila chrysaetos, e malia que fracasaron no seu empeño de erradicar definitivamente a especie, entrou en perigo de extinción e nalgúns lugares conseguiron o seu macabro obxectivo. Asi, a cobiza dos homes matou a Xoana, e con ela morría o último exemplar da súa especie no Monte Pindo. O aviso debeu ser tan claro que nunca máis esta especie volveu a planear maxestuosamente sobre o Olimpo Celta, deixándonos só para o recordo unha cova co seu nome, a Cova Casa da Xoana.

Pero nós, ilusos soñadores, queremos que Xoana retorne. Estamos a preparar un ambicioso proxecto que busca a restauración da cadea trófica e da cuberta vexetal do Monte Pindo cercenadas por décadas de incendios, abandono e exterminio, para que se den as condicións naturais necesarias para que Xoana, este símbolo do que non se debe volver a repetir nunca, por fin poida volver á súa casa. Queremos a águia real no Monte Pindo e queda moitísimo por facer. Axudádenos!